آشنايى با مركز تحقيقات علمى دبيرخانه مجلس خبرگان

پيروزى انقلاب اسلامى ايران و تحقق عصر جمهورى اسلامى زمينه توجه هر چه بيشتر انديشوران را به يكى از ابعاد مهم دين مقدس اسلام فراهم نمود، اين بار توجه به بعد سياسى و اجتماعى اسلام و نقش آن در عرصه حكومت و اداره جامعه نه تنها به عنوان يكى از مباحث در خور بحث و تحقيق، بلكه به عنوان يكى از عرصه هاى حياتى مورد نياز حكومتى كه بر اساس دين تشكيل شده مطرح گرديد .پيروزى زود هنگام انقلاب اسلامى ايران امكان طراحى همه جانبه سيستم حكومتى اسلام را در دوران انقلاب منتفى ساخت و شرايط ويژه سال هاى نخستين جمهورى اسلامى و سپس دوران جنگ تحميلى مجال تحقيقات نظرى و كاربردى عميق و بلند مدت را ربود .
مواجهه نظام جمهورى اسلامى با بعضى از بن بست هاى شرعى و قانونى زمينه طرح ديدگاه هاى جديدى از سوى رهبر كبير انقلاب1 و زمينه بازنگرى در قانون اساسى را فراهم آورد، اما با اين همه جاى بحث و تحقيق و تعميق هرچه بيشتر مباحث حكومتى اسلامى باقى است و دفاع علمى و عقلانى از اصول محكم نظام اسلامى چون ولايت فقيه و تبيين مسایل و مباحث مبهم و ناپيداى انديشه سياسى اسلام چون عرصه آزادیها و ... هنوز نيازمند تلاشهاى همه جانبه و محققانه مىباشد .
توجه به اين نياز اساسى، مجلس خبرگان را بر آن داشت كه با ايجاد مركز تحقيقات علمى در مجموعه فعاليت هاى دبيرخانه مجلس خبرگان موافقت نموده و زمينه دستيابى به اين هدف مهم را فراهم آورند .مواد مربوط به تشكيل مركز تحقيقات علمى مصوب 6/10/1372 در ضمن وظايف دبيرخانه، به اين شرح است :
ـ پژوهش در موضوع حكومت اسلامى، بالاخص ولايت فقيه ، تاليف و نشر آن به صورت هاى مناسب پس از تاييد هيات رئيسه ، معرفى ولايت فقيه در مجامع علمى داخل و خارج كشور و در سطح عموم مردم .
ـ تهيه گزارشها و منابع لازم در زمينه مسائل فقهى ، فرهنگى، اجتماعى و سياسى در حوزه مسئوليت خبرگان براى اعضاى هيئت رئيسه و رياست مجلس و نمايندگان مجلس و بررسى پيشنهادهاى واصله از نمايندگان در محدوده مسئوليت خبرگان .

محورهاى نظام تحقيقات مركز

نظام تحقيقاتى مركز به طور كلى در چهار محور پيش بينى شده است، بديهى است كه هر محور، قابليت اجراى چندين پروژه تحقيقاتى را دارد .

محور اول : فلسفه سياسى اسلام و مبانى حكومت
دينى و اهداف نظام حكومت اسلام

در اين محور بحث انتظار از دين، دين و سياست، دين و نظام سازى سياسى اجتماعى، نقد و بررسى سكولاريسم، اسلام و مقتضيات زمان، تحقيقات تاريخى، كلامى و فقهى مسئله فوق، دين و سياست و ارتباط آن ها در اسلام و مسيحيت، مطرح مى شود .

محور دوم :
حكومت دينى و ولايت فقيه

در محور دوم اين مباحث مطرح مى شود :منشاء مشروعيت، ساختار كلى حكومت دينى، بررسى مدل هاى گوناگون حكومت دينى در طول تاريخ و در فرضيه فقيهان، ويژگى هاى حاكم، مكانيزم اداره جامعه، مناصب گونا گون فقيه، عوامل تضعيف و تقويت دولت، مباحث مربوط به قواى سه گانه، ساختار ، شرايط و مسئوليتهاى آنان و جايگاه، مجلس خبرگان از جهت حقوقى ـ فقهى و . ...

محور سوم :
اصول سياست داخلى

مباحثى چون : جايگاه مردم، حقوق و آزادى هاى فردى و اجتماعى ، وظايف متقابل مردم و حاكم، اصول بنيادين لازم الاجرا در ميان مردم چون عدالت اجتماعى و امر به معروف و نهى از منكر، در اين محور بحث خواهد شد .

محور چهارم :
ديپلماسى و وظايف فراملى دولت اسلامى

چگونگى ارتباط با دولتهاى خارجى، مساله تعهدات بين المللى و وظيفه مقابله با كفر و امر به معروف و نهى از منكر، مسئوليت كشور اسلامى در مقابل مستضعفان و مسلمين تحت ستم، تئورى ام القرى، اصول سياست خارجى چون مصلحت و عزت از مباحث اين محور است .

كارهاى انجام شده

براى ارائه اين تحقيقات، محققان محترم مركز، فعاليتهاى مختلفى را به انجام رسانيده و يا در دست انجام دارند .تعداد هشت پروژه تحقيقاتى كه غالبا در محور دوم قرار مى گيرند، آغاز شده است كه هم اكنون شش پروژه جارى است . عناوين پروژه ها و مقدار پيشرفت آنها به اين شرح است : 1 ـ حكومت اسلامى و ولايت فقيه(75 )% 2 ـ ساختار حكومت اسلامى(25 )% 3 ـ مبانى فقهى حقوقى مجلس خبرگان(25 )% 4 ـ نقد كتاب حكمت و حكومت(پايان يافته است ) 5 ـ مبانى كلامى فلسفى حكومت دينى(50 )% 6 ـ بررسى حاكميت سياسى در عصر غيبت(15 )% 7 ـ تشكيلات قضايى اسلام(متوقف شده است ) 8 ـ تئورى دولت در قرآن(20 .)%
گروهى از محققان به فيش بردارى هايى در زمينه(( شرايط و صفات رهبر))،(( وظايف متقابل حاكم و مردم ))و(( شرط ذكوريت در مناصب حكومتى ))پرداخته و هم اكنون نيز فيش بردارى ديدگاه متفكران اسلامى در باره حكومت در حال انجام است .
غير از تحقيقات پيش گفته، انديشمندان و محققان ديگرى در بيرون از مركز، دعوت مركز تحقيقات را براى ارائه مقاله هاى تحقيقى در بعضى از موضوعات محور دوم پاسخ گفته و چهارده مقاله بلند به رشته تحرير آورده اند، اين مقاله ها را سپس پژوهشگران ديگرى، نقد كرده اند و در نهايت نيز در جلسه ها و كميسيونهايى كه در زمستان 1373 و 1374 از سوى مركز برگزار گرديده است مورد بحث و بررسى قرار گرفته است .
اين كميسيونها با شركت بيش از 25 نفر از نمايندگان مجلس خبرگان ، علماى حوزه و فضلاى مشهور، تشكيل گرديده و مشروح مذاكرات آنها كه بيش از پانصد صفحه گرديده است، مجموعه اى تحقيقى و علمى را فراهم آورده است .
هم چنين، در اين مركز تعداد شش طرح تحقيقى در موضوعات ياد شده فراهم آمده است . همكارى در برگزارى سمينار استانى ولايت فقيه در بوشهر، نيز يكى ديگر از فعاليت هاى اين مركز به شمار مىآيد .
در كنار فعاليتهاى تحقيقى، كتابخانه تخصصى حكومت اسلامى از جمله فعاليتهاى اين مركز است هم اكنون كتابخانه داراى دوهزار جلد كتاب در زمينه فقه سياسى و حكومت اسلامى و بعضى از موضوعات مرتبط با آن است، تعداد بيش از چهل نشريه كه وجهه سياسى در آنها به چشم مى خورد، به طور آبونمان به كتابخانه مى رسد .
مركز تحقيقات علمى در نظر دارد مجموعه اى از رساله هاى حوزوى و دانشگاهى مرتبط با مباحث حكومت اسلامى را در كتابخانه حكومت اسلامى گردآورد، در اين خصوص از مراكز پژوهشى و آموزشى حوزوى و دانشگاهى استمداد شده است .
احياى متون خطى عالمان دينى كه در باره مباحث ولايت فقيه و حكومت اسلامى نگاشته شده از ديگر تلاشهاى مركز است، در صورتى كه نسخه شناسان و مسئولان گنجينه هاى كتابهاى خطى، مركز را از اين نسخه ها مطلع سازند تحقيق و نشر مناسب اين نسخه ها را مركز به عهده خواهد گرفت .
از سوى ديگر براى برقرارى هرچه بيشتر ارتباط بين مراكز پژوهشى و آموزشى و جهت دهى مناسب به رساله هاى حوزوى و دانشگاهى، مركز تحقيقات علمى از فضلا و دانشجويانى كه مايلند در زمينه موضوعات تحقيقى مركز، به نگارش رساله كارشناسى ارشد و دكترى يا معادل آن بپردازند، حمايت مادى ومعنوى مى كند، آيين نامه چگونگى اين حمايت، در مركز تحقيقات موجود است .
مركز تحقيقات علمى اميدوار است با اشراف و عنايت هيئت رئيسه مجلس خبرگان و رياست دبيرخانه مجلس خبرگان، حضرت آيه الله امينى، و نهادهاى سياسى ـ فرهنگى كشور و همكارى پژوهشگران و صاحب نظران، تحقيقات علمى كارآمدى را به جامعه اسلامى تقديم دارد .
منبع:فصلنامه حكومت اسلامى
/خ